Firma FN najbardziej kojarzy się z pierwszym jednośladowym czterocylindrowcem, jaki powstał na świecie.

 

Niewielu wie, iż prócz „czwórek” w Belgii stworzono kilkanaście konstrukcji motocykli, godnych miana przełomowych: od użytkowych, poprzez sportowe do tych wykorzystywanych w celach wojskowych; od singli dolnych, górnych, rzędowych czwórek, bokserów dwu i czterocylindrowych po dwusuwy; od ciężkich motocykli, delikatnych konstrukcji sportowych po mopedy.

Tym razem prześledźmy historię jednego z niewielu zachowanych w Polsce motocykli FN: M.67 z 1928 roku.

Aby prześledzić historię powstania modelu M.67, należałoby cofnąć się w czasie, do momentu wprowadzenia modelu M.60, który powstał na początku roku 1924. Była to prosta maszyna z czterosuwowym silnikiem pojemności 350cm³ i bardzo nowoczesnym, jak na owe lata rozrządem typu OHV. To właśnie ten dostępny w dwu wersjach: Sport i Comfort, motocykl stał się przyczynkiem do zaprojektowania jego większego, a więc silniejszego „brata”, jakim miało się stać M.67.

Jednym z głównych powodów powiększenia M.60 do rozmiarów M.67 była potrzeba lepszych osiągów maszyny, która pomyślana była do prowadzenia wózka bocznego. Już w marcu 1926 roku na rynku pojawił się nowy górnozaworowy model z silnikiem o pojemności 500cm³, mogący poszczycić się niebagatelną w tamtych czasach mocą 16KM, co pozwalało na osiągnięcie realnej prędkości na poziomie 105km/godz. Należy nadmienić, iż rozrząd typu OHV był w latach 20-tych rozwiązaniem nowym, niezbyt często stosowanym w seryjnej produkcji, bardziej rozpowszechniony w maszynach sportowych lub o zacięciu sportowym. Fakt, iż tego typu rozwiązanie konstrukcyjne realizowane było w motocyklach FN już od początku dekady, daje pogląd na rozwój techniczny firmy i jej dążenie do doskonałości.

Na rok 1927 firma przygotowała trzy modele M.67A: Standard, Comfort i Colonial, gdzie ostatni wyposażano w instalację oświetleniową i wózek boczny. Pod koniec roku rozpoczęto produkcję nieco zmodyfikowanego M.67B, w którym wzmocniono znacznie hamulce jak też zastąpiono podramowy zbiornik paliwa siodłowym. W grudniu 1928 roku pojawił się M.67C, charakteryzujący się jedną konkretna a znamienitą zmianą: zakryto rozrząd, sprawiając, iż jego eksponowane na zewnątrz mechanizmy stały się mniej narażone na zanieczyszczenia, a więc bardziej trwałe. Od czerwca 1929 roku, równolegle z modelem C produkowano M.67D, w którym powiększono zbiornik paliwa. Ostatnią zmianą w historii modelu było wprowadzenie na rynek w 1932 roku trzech wersji M.67D, a mianowicie: Standard, Comfort i Sport. Ostatecznie pod koniec grudnia 1935 roku wycofano model C, by pół roku później całkowicie wycofać M.67 z produkcji. Na miejsce M.67 w 1937 roku weszła do produkcji nowa 500-tka M.11 z aluminiowym silnikiem.

Jak przedstawia się produkowana niemal dziesięć lat belgijska konstrukcja FN M.67? Prosta, rurowa rama z trapezem z przodu i sztywnym tyłem odpowiadała za sztywność motocykla. Duże, fartuchowe koła o średnicy 25’’ wykonywano na specjalne zamówienie FN – to one miały odpowiadać za komfort podróżowania. Hamulce bębnowe działały na obydwa koła. Ich konstrukcja nawiązuje do motocykli angielskich: dźwignia hamulca nożnego znajduje się pod lewą stopą. Całość tego bardzo prostego motocykla dopełniana jest oczywiście przez silnik. Jednocylindrowa jednostka napędowa posiada górny rozrząd, przez pierwsze dwa lata odkryty, później zasłonięty dla poprawienia niezawodności. Tłok posiada jedynie pierścienie zgarniające, co skutkuje dość znaczącym dymieniem (stąd Kopciuszek) z układu wydechowego. Znamienitym jest to, iż silnik i skrzynia przekładniowa smarowane są z jednego zbiornika oleju. Jeśli dodamy to tego jeszcze informację, że wymuszany pompą Best&Loyd układ smarowania ma obieg otwarty, to nie trudno się domyślić zachłanności pojazdu na olej…1 litr na każde 100 przejechanych kilometrów.

Prezentowany motocykl -model M.67B- jest prawdopodobnie jednym z pięciu istniejących w Polsce motocykli FN. Jego właściciel, Krzysztof Bartosiak, miłośnik firmy FN, na odtworzenie niniejszego egzemplarza potrzebował szesnastu lat. Nie dziwi jednak ten fakt, mając na względzie to, jak wielkimi unikatami na naszej szerokości geograficznej są motocykle z Belgii. Pan Krzysztof chwali ten motocykl jako dobrze nadający się do turystyki, podkreślając jego własności trakcyjne, szczególnie prowadzenie w zakrętach. Jest to zasługą nisko położonego środka ciężkości, który predestynuje ten sportowy w swych kształtach motocykl do jazdy z maksymalnymi, nadal osiąganymi prędkościami powyżej 100km/godz.

 

Tekst: Tomasz Tomaszewski

Zdjęcia: www.tomasztomaszewski-motorcycles.pl

 

Produkcja modelu M.67

Model	Numery ram	Daty produkcji	Liczba egz.
M.67 A	20000-22626	III.1926-28	2212
M.67 B	25000-27345	XII.1927-30	2140
M.67 C	28001-30500	XII.1928-35	2408
M.67 D	100001-102790	VI.1929-36	2174

Suma: 8934 szt.

 

Historia firmy FN

1889 – Fabrique Nationale d’Armes de Guerre (Państwowa Fabryka Broni Palnej) rozpoczyna wytwarzanie broni palnej na potrzeby armii

1898– początek produkcji rowerów napędzanych łańcuchem rolkowym lub wałem

1900– pierwsze przymiarki do montowania silniczka doczepnego do roweru

XII.1901– powstaje pierwszy motocykl z silnikiem o pojemności 133cm³

1903– powiększono pojemność silników (zapłon bateryjny lub iskrownikowy) do 188cm³, pierwsze modele z napędem wałkiem

1904– powstaje model 2 ¼ HP 300cm³

1905– powstaje przełomowy model 3HP z czterocylindrowym silnikiem o pojemności 362cm³ z napędem wałkiem

1906-7– powiększenie silnika czterocylindrowca do 412cm³; 2 ¼ HP – 224cm³ otrzymuje nowe zawieszenie z wahaczem pchanym i resorem piórowym

1908– specjalna wersja czterocylindrowca odnosi olbrzymi sukces na nowym kontynencie

1909- 2 ¼ HP otrzymuje rozrząd wałkiem zamiast zaworów samoczynnych, powodując wzrost wydajności

1922- powstaje pierwsza wyścigówka FN, Typ VII

1923-25

– wprowadzono nowego napędzanego łańcuchem czterocylindrowca M.50, w którym zastosowano nowe zawieszenie przednie i wprowadzono przedni hamulec

– powstaje model M.60 w wersji Sports (350cm³, OHV, 3 biegi, automatyczna pompa oleju) i Comfort

1926 – wprowadzenie modelu M.67

1927- narodziny M.70, który z czasem stał się największym sukcesem firmy

1931- powstaje M.91 (90) z wydajnym silnikiem 500cm³ i M.68 – sportowa maszyna, która nigdy nie weszła do seryjnej produkcji

1933- M.200 i M.250 – pierwsze konstrukcje z silnikami dwusuwowymi

1934- sportowy M.86 z kompresorem bije światowy rekord prędkości osiągając wynik 224,019 km/godz.

1936– M.70 zostaje zastąpiony przez M.71 z nożną zmianą biegów

1937- powstają modele M.11 z aluminiowym silnikiem 350 OHV, 500 SV lub 600 SV i sportowy M.14 z kompresorem Roots’a

1938- na potrzeby armii wprowadzono dwucylindrowy model M.12 z silnikiem w układzie boxer 1000cm³ z napędem wałkiem, dostępny solo lub z wózkiem bocznym, budowany również jako trójkołowiec

1945 – na rynek wchodzą dwa nowe modele: M.XIII z szeroką gamą silników i trzykołowiec T-8

1952 – powstaje prototyp M.50, dwucylindrowy, 26KM, 140km/godz. i M.18 z czterocylindrowym silnikiem w układzie boxer

1953 – powstaje M.22 z dwusuwowym, dwucylindrowym silnikiem

1955 – Royal Gold produkuje mopedy sprzedawane pod nazwa FN; przy współpracy z firmą Sarolea powstają dwusuwy z silnikami 125 i 200cm³

1959 – rozpoczęcie sprzedaży mopedów całkowicie własnej konstrukcji

1960 – dla potrzeby wojska powstaje trzykołowiec AS24

1965 – FN po raz ostatni wystawia się na międzynarodowych targach motoryzacji

V.1967 – wstrzymanie produkcji pojazdów